Wat is malaria?
Malaria is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door parasieten die via een muggenbeet in het lichaam terecht komen. De mug is dus de overbrenger van de parasiet van de ene mens (malariapatiënt) naar de andere.
De parasiet is een ééncellig organisme, behorende tot de protozoën. Het is dus geen bacterie of virus.
De ziekteverschijnselen die bij malaria horen, zoals koude rillingen, koorts, spierpijn en hoofdpijn, worden veroorzaakt door de parasieten die zich in het bloed vermenigvuldigen. Deze verschijnselen zijn in het begin niet te onderscheiden van een griepaanval. Vandaar dat men tijdens of na een vakantie in de (sub)tropen bij een ‘grieperig’ gevoel en koorts in de eerste plaats moet denken aan de mogelijkheid van een malaria-infectie.
Een infectie met malariaparasieten kan binnen enkele dagen tot de dood leiden als men niet behandeld wordt. Maar er zijn verschillende vormen van malaria, die een meer of minder ernstig ziekteverloop laten zien (zie hieronder bij de beschrijving van de verschillende malaria vormen).
Er zijn vele soorten muggen, maar alleen muggen van het geslacht ‘Anopheles‘ kunnen malariaparasieten bij mensen overbrengen. Deze muggen steken bij schemering in de avond of in de ochtend.
Verschillende soorten malariaparasieten
Er zijn verschillende vormen van malaria bij de mens, die voornamelijk veroorzaakt worden door vier verschillende soorten malariaparasieten. De soorten zijn: Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium ovale, Plasmodium malariae. Een vijfde parasiet die mensen kan infecteren is Plasmodium knowlesi. Deze parasiet die apen infecteert in Zuidoost Azië (onder andere makaken) kan ook door muggen overgedragen worden op mensen.
Hoe kan je malaria voorkomen?
Malaria kan op twee manieren heel effectief voorkomen worden: door te beschermen tegen muggenbeten en het beschermen tegen de parasiet.
Muggensteken kunnen voorkomen worden door:
- het dragen van dikkere lichtgekleurde bedekkende kleding (lange broek, lange mouwen, kousen)
- het gebruik van een insectenwerende crème met een diethylmethylbenzamide (DEET)
- slapen onder een geïmpregneerde klamboe of in een airconditioned ruimte
- de slaapkamer muggenvrij te houden (bijv. door gebruik van insecticiden)
DEET
DEET (diethyltoluamide) biedt de beste bescherming tegen muggenbeten. Het zit in lotions, gels, sprays en sticks die je op je huid smeert. Hoe lager het percentage DEET, hoe korter het product werkt. Wij raden aan om producten te gebruiken met een sterkte van 30-50% DEET. Deze producten moet je 2-3x per 24 uur opnieuw aanbrengen.
Alleen zwangere vrouwen en kinderen tot 2 jaar raden we aan om producten te gebruiken tot 30% DEET. Deze producten kunnen 4-5x per 24 uur opnieuw aangebracht worden. Laat kinderen zichzelf niet insmeren en zorg dat ze geen DEET op de handen krijgen, zodat het niet in de mond of in de ogen gewreven wordt.
Na het zwemmen of bij veel zweten zal het product vaak opnieuw aangebracht moeten worden. Je hoeft alleen te smeren op plekken die niet met kleding bedekt zijn. Gebruik geen DEET op lippen, ogen, wondjes of geïrriteerde huid. Gebruik eerst zonnebrandcrème en daarna DEET.
Beschermen tegen malaria
Je kan je op twee manieren beschermen tegen een ernstige malaria aanval:
- gebruik van malaria profylaxe. Dit zijn pillen tegen malaria die elke dag of elke week gedurende en een tijdje na de reis ingenomen moeten worden. Dit is de meest betrouwbare manier van het voorkomen van malaria.
- gebruik van malaria noodbehandeling. Dit is een anti-malaria kuur die je mee neemt op vakantie en in het geval van “nood” inneemt. Hiermee wordt malaria niet voorkomen, maar kan je jezelf wel snel behandelen, mocht dat nodig zijn.
Wat is malariaprofylaxe?
Verschillende antimalariatabletten kunnen worden toegepast voor malariaprofylaxe. Welke van deze middelen je krijgt voorgeschreven, hangt af van het gebied dat je gaat bezoeken, de verblijfsduur en je gezondheid. Ook kan je een eigen voorkeur uitspreken.
Wanneer je binnen 1 uur na het innemen van de antimalariatabletten moet braken, moet je de tabletten binnen 12-24 uur opnieuw innemen. Medicijnen moeten altijd buiten bereik van kinderen gehouden worden. Niet alle malariatabletten mogen ingenomen worden bij zwangerschap. Vraag daarom in het geval van zwangerschap altijd advies aan een van onze adviseurs.
Verblijf je in een gebied met een hoog risico op malaria, zoals in grote delen van Afrika, delen van Indonesië (ten oosten van Bali) en een gedeelte in Zuid-Amerika (delen van Frans-Gyana, Suriname, Guyana en Venuzuela) dan adviseren we om antimalariamiddelen te gebruiken.
Wanneer en hoe neem ik mijn antimalariamiddelen in?
Atovaquon/proguanil 250/100 mg tablet als merkloos en als Malarone® verkrijgbaar
- Beginnen op de dag vóór aankomst en doorgaan tot zeven dagen na verlaten van het malariagebied
- Elke dag één tablet innemen
- Innemen met een vette maaltijd
- Dosering voor kinderen is afhankelijk van het gewicht
- Bijwerkingen zijn over het algemeen mild, zoals buikpijn misselijkheid, diarree, hoofdpijn, aften (zweertjes in de mond) en haaruitval
Doxycycline 100 mg tablet
- beginnen op de dag van aankomst en doorgaan tot vier weken na het verlaten van het malariagebied
- Elke dag een tablet innemen
- Dosering voor kinderen is afhankelijk van het gewicht, mag niet gegeven worden onder de 8 jaar
- Ruim voor het slapen gaan innemen in een zittende of staande houding met een ruime hoeveelheid water
- Mogelijke bijwerkingen: maag -of darmklachten, allergische reacties, vaginale schimmelinfecties of huiduitslag van de zon
Mefloquine 250 mg tablet (Lariam®)
- Beginnen drie weken voor aankomst en doorgaan tot vier weken na verlaten van het malariagebied
- Bij onvoldoende tijd kan ook 10 dagen voor aankomst gestart worden
- Elke week een tablet nemen
- Dosering kinderen is afhankelijk van het gewicht
- Mogelijke bijwerkingen: misselijkheid, buikpijn en duizeligheid, soms klachten van onrust, slecht slapen en levendige dromen. Ernstige psychiatrische bijwerkingen zijn zeldzaam
Wat is malaria noodbehandeling?
Als je op reis gaat naar een gebied waar de juiste antimalaria behandeling niet voor handen is en je geen profylaxe wilt gebruiken, kan je een anti-malaria kuur meenemen. Als je tijdens je verblijf last krijgt van koorts, laat dan zo snel mogelijk je bloed onderzoeken door een arts/ziekenhuis voor malaria, zodat behandeling kan volgen. Indien er geen arts/ziekenhuis bereikbaar is, de koorts later dan 6 dagen na aankomst ontstond en de koorts 24 uur aanhoudt, kan je starten met de antimalaria kuur. Dit is vooral handig als goede medische zorg niet snel bereikbaar is en medicatie niet betrouwbaar. De noodbehandeling moet je zelf betalen en haal je voor je reis al op bij de apotheek. Maar als alles goed gaat, hoef je de tabletten niet te gebruiken.
Verblijf je in een gebied met een matig risico voor malaria, zoals grote delen van Zuid – en Midden Amerika en Azië dan volstaat het meestal om een noodbehandeling mee te nemen.
Hoe neem ik een noodbehandeling in?
Atovaquon/Proguanil 250/100 mg tablet als merkloos of als Malarone® verkrijgbaar
- vier tabletten per dag, gedurende drie dagen
- Neem de vier tabletten in één keer in
- Neem de tabletten in met voedsel en op hetzelfde tijdstip
- Dosering voor kinderen is afhankelijk van het gewicht
- Mogelijke bijwerkingen: buikpijn, misselijkheid, diarree, hoofdpijn en soms braken
Artemether/Lumefantrine 20/120 mg tablet als Riamet® of Coartem® verkrijgbaar
- zes doseringen van vier tabletten
- Innemen op tijdstip 0, 8, 24, 36, 48 en 60 uur
- Dosering voor kinderen is afhankelijk van het gewicht
- Mogelijke bijwerkingen: verminderde eetlust, slaapstoornissen, hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid, braken, buikpijn, spierpijn, gewrichtspijn en vermoeidheid
Hoe te handelen bij koorts?
Ben je de afgelopen 3 maanden in een malaria gebied geweest en heb je koorts, dan moet je je laten onderzoeken op malaria als de koorts langer dan 48 uur aanhoudt. Het malaria bloedonderzoek wordt uitgevoerd in alle ziekenhuizen in Nederland. Laat je via je huisarts doorverwijzen.
Ook in het buitenland is het belangrijk om zo snel mogelijk contact op te nemen met een arts/ziekenhuis om malaria onderzoek te laten verrichten.
NB: malariaverschijnelen treden pas een week of langer na besmetting op. Als je binnen 6 dagen na aankomst in een malariagebied koorts krijgt of grieperig wordt, is er iets anders aan de hand.
Is er een vaccin tegen malaria?
Sinds 2015 is er een vaccin beschikbaar tegen malaria. Dit vaccin geeft echter onvoldoende bescherming tegen malaria om door reizigers gebruikt te kunnen worden. Op sommige plekken in Afrika zal het gebruik van dit vaccin getest worden voor de lokale bevolking.